Zagrożenie, jakie stanowią dla środowiska antybiotyki i inne leki stosowane do leczenia stada nigdy nie jest bagatelizowane. Po pierwsze użycie antybiotyków w chowie i hodowli drobiu jest ściśle regulowane prawnie i ograniczane do niezbędnych, w większości sytuacji udokumentowanych antybiogramem (badaniem definiującym rodzaj zakażenia bakteryjnego, pozwalającym skutecznie dobrać stosowany antybiotyk) przypadków leczenia pod kontrolą lekarza weterynarii.

Leczony drób poddaje się ścisłemu nadzorowi podczas terapii i w okresie karencji, czyli okresu, kiedy organizm ptaka oczyszcza się z leku. Nadzór obejmuje także odpowiednie postępowanie ze zużytą ściółką wraz z odchodami ptaków (tak zwanym pomiotem).

Regulacje unijne (w przypadku ferm drobiowych jest to jest przede wszystkim dokument referencyjny BREF dla intensywnego chowu drobiu i świń do dyrektywy Europejskiej 96/61/WE z dnia 24 września 1996 roku, rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi oraz rozporządzenie Komisji (UE) nr 142/2011 z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi) dotyczące utylizowania i korzystania z pomiotu jako nawozu niezwykle ściśle określają też, jak należy się pozbywać tego rodzaju odpadów bez szkody dla środowiska i ludzi. Przy samym zakładaniu fermy drobiu należy dokonać szczegółowego badania wód gruntowych. Uwzględniają one poziom wód gruntowych, kierunki ich przepływu, rodzaj podłoża skalnego oraz rodzaj gleby. Jeżeli istnieje ryzyko zanieczyszczenia wód gruntowych, na danym terenie nie będzie mogła powstać ferma drobiu. W okolicy działalności hodowlanej, a także tam, gdzie dokonuje się rozsiewu pomiotu jako nawozu do upraw, przeprowadza się okresowe badania wód powierzchniowych. Przepisy unijne regulują także z ogromną dokładnością sposób przechowywania pomiotu i wody pozostałej po myciu kurników. Rozsiewu tych odpadów jako nawozu można dokonywać tyko w określonych okresach, po przebadaniu jego składu i z uwzględnieniem stref ochronnych, między innymi można go dokonywać tylko w odległości 50-300 metrów od ujść wody. Stosowanie nawozów w sposób, który nie zagraża zdrowiu ludzi i zwierząt, ani środowisku reguluje ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu. Zasadom ochronnym podlega też transport odchodów. Obok tego stosuje się liczne technologie unieszkodliwiania i przetwarzania pomiotu: oddzielanie mechaniczne, sterylizacja ciśnieniowa, napowietrzanie, kompostowanie, suszenie, fermentację beztlenową, granulowanie czy spalanie. W Europie istnieje kilkanaście ośrodków zajmujących się takimi metodami utylizacji i przetwarzania odchodów. Nowoczesne technologie zapewniają także możliwość użycia instalacji do unieszkodliwiania pomiotu bezpośrednio na fermach.

W obliczu tych zabezpieczeń nieuzasadnione jest obarczanie branży drobiarskiej odpowiedzialnością za rosnącą antybiotykoodporność. Prawdą jest natomiast, że antybiotykoodporność jest jednym z palących problemów zdrowia publicznego. Zarówno w Polsce, jak i w wielu innych państwach, stale wzrasta niewrażliwość bakterii na antybiotyki. Nie ma to jednak związku z obecnością takich substancji w wodzie gruntowej ani tym bardziej z konsumpcją mięsa, nawet pochodzącego od zwierząt, które przechodziły kurację. Po okresie karencji w ich organizmie znikome pozostałości antybiotyków, wedle ustaleń o poziomie dopuszczalnej granicy określonej przez Europejską Agencję Leków jako bezpieczne dla zdrowia ludzkiego. Wzrost antybiotykoodporności jest niestety również winą nadmiernego stosowania antybiotyków przez ludzi. Nieodpowiedzialne, często profilaktyczne stosowanie antybiotyków w leczeniu człowieka powoduje, że bakterie stają się na nie odporne. Zdarza się, że lekarze przepisują antybiotyki na infekcję wirusową, wobec której antybiotyk jest bezskuteczny. Często też przepisywane są leki o zbyt szerokim spektrum działania. Chorzy natomiast nierzadko skracają bądź niepotrzebnie przedłużają stosowanie antybiotyków lub aplikują je sobie według własnego uznania. Z badań przeprowadzonych w październiku 2010 roku przez Narodowy Instytut Leków wynika, że aż 37% dorosłych Polaków stosowało antybiotyki w ciągu ostatniego badanego roku. Ten niepokojący poziom spożycia leków potwierdzają ustalenia Europejskiego Programu Monitorowania Konsumpcji Antybiotyków ESAC (European Surveillance of Antibiotic Consumption). Dowodzą one, że w Europie występuje tendencja do nadużywania antybiotyków, a Polska znajduje się w czołówce krajów borykających się z tym zjawiskiem. Leki antybiotykowe aplikujemy sobie nawet na tak trywialne dolegliwości, jak przeziębienie. Właśnie przez to przede wszystkim uodporniają się na nie bakterie.

Rzeczą oczywistą jest, że hodowla zwierząt generuje szereg nieprzyjemnych zapachów, z których najbardziej oczywistym jest ten związany z odchodami. Może być to sporym wyzwaniem – w branży drobiu zwłaszcza w przypadku dużych ferm i zakładów prowadzących chów drobiu oraz ubojni i zakładów produkcyjnych położonych na gęsto zamieszkanych obszarach. Problem obecny jest także w gminach, gdzie działa wiele ferm na relatywnie małym terenie. Nieprawdą jest jednak, że właścicielom tych działalności nie zależy na eliminowaniu niedogodności dla mieszkańców. Warto przypomnieć, że na etapie pozyskiwania terenu pod taką inwestycję, w procesie uwzględniane są możliwe reperkusje dla mieszkańców okolicy i zagadnienia ochrony środowiska. Natomiast działające już fermy drobiu i zakłady produkcyjne stosują szereg rozwiązań w celu niwelowania przykrych zapachów i zapobiegania dyskomfortowi ludzi zamieszkujących w sąsiedztwie.

Popularne metody, skuteczne przeciwdziałające emisji uciążliwych zapachów i likwidujące odór pochodzący z fermy drobiu, to:

Odpowiednie żywienie

Najprostszą metodą zapewnienia, że odór pomiotu zmniejszy się do minimum, jest zapewnienie ptakom odpowiednio zbilansowanej diety. Zbyt duże ilość białka w paszy są w tym wypadku niewskazane, bo drób nie wykorzysta dostarczonych substancji w pełni. Jest to uzasadnione także ekonomiczne – produkty wysokobiałkowe to najdroższy element mieszanek paszowych. Poza tym niestrawione resztki białka powodują, że odchody drobiu wydzielają nieprzyjemną mieszaninę zapachową, zawierającą duże ilości amoniaku. Przybiera ona różne formy w zależności od składu aminokwasowego białek, dlatego ważne jest uwzględnienie tego w doborze pasz. Zwierzętom należy podawać specjalnie skomponowane mieszanki wzbogacone aminokwasami egzogennymi oraz składnikami działającymi pozytywnie na trawienie i wykorzystanie składników odżywczych.

Stosowanie efektywnych mikroorganizmów

Jak wiadomo, największy udział w procesie rozkładu substancji organicznych posiadają bakterie i inne drobnoustroje. Właśnie stosując w procesie hodowli odpowiednie rodzaje mikroorganizmów można łatwo zredukować uciążliwy zapach z fermy drobiu. Bakterie z rodzaju Bacillus (subtilis i megaterium) oraz Pseudomonas fluorescens potrafią obniżyć zawartość związków wytwarzających przykry zapach w odchodach drobiu aż o 50%. Efektywne mikroorganizmy można dodawać do paszy, a także podawać w wodzie. Innym sposobem jest oprysk takimi drobnoustrojami lub dodanie ich do ściółek, bezpośrednio do obornika czy do gnojowicy.

Biogazowanie

Popularną metodą recyklingu odchodów, która przy okazji przekłada się na produkcję energii odnawialnej – czyli dodatkowy zysk dla właściciela hodowli – jest zainstalowanie na fermie drobiu biogazowni. Instalacja takiego urządzenia i biogazowanie na bieżąco odchodów ptactwa sprawia, że przykre zapachy z fermy drobiu można ograniczyć do minimum.

Roślinne Bufory Środowiska

Pod powyższym pojęciem kryją się pasy zieleni, izolujące fermę drobiu lub zakład produkcyjny od terenów zabudowanych. Zwykle mają one szerokość co najmniej 50 metrów. Okolenie powierzchni, na której prowadzi się intensywny chów drobiu, pasmem zieleni ogranicza znacznie zasięg rozprzestrzeniania się przykrych zapachów.

KRD-IG aktywnie uczestniczy także w działaniach mających na celu wyeliminowanie problemu zapachu z ferm drobiu i badaniach nad nowymi możliwościami usuwania nieprzyjemnych woni. Izba współpracuje z firmami zajmującymi się nowoczesnymi technologiami ochrony środowiska i komfortu mieszkańców okolic hodowli zwierzęcych. Metody te stosuje się już na dużą skalę w krajach Unii Europejskiej. Wśród członków KRD-IG jest m.in. irlandzka firma BHSL, specjalizująca się w przetwarzaniu odpadów produkowanych przez fermy drobiu na energię, wykorzystywaną potem jako źródło ogrzewania dla ptaków hodowlanych. Dodatkowo KRD-IG działa na rzecz uruchamiania projektów badawczych w tym zakresie przez Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Celem obecnych projektów Izby jest minimalizacja lub nawet całkowita likwidacja przykrych zapachów z ferm drobiu. Zrzeszona w naszej Izbie firma utylizacyjna Antan Clean Water wspólnie z SGGW prowadzi projekt badawczo-wdrożeniowy dotyczący recyklingu odpadów z ferm opracowywany w szczególności w celu neutralizacji odorów. Innowacyjna technologia oparta na procesach higienizacji tlenowej pozwala eliminować niepożądane zapachy w szczelnie zamkniętych instalacjach, odpady zaś przetwarzać w polepszacze gleby i nawozy. W bardziej ogólnej skali, w polskim prawie od kilku lat planuje się unormować zagadnienia odoru, jego dopuszczalnych norm i sposobów na ograniczenie emisji. W prawie unijnym istnieje standard jakości zapachowej powietrza, określony przez Europejski Komitet Normalizacyjny – „Air quality. Determination of odour concentration by dynamic olfactometry” (BS EN 13725:2003), do którego także należy się odwoływać.

Wysoka produkcja odpadów w hodowli, chowie i produkcji drobiu może być oczywiście powodem do niepokoju, jeśli spojrzy się na dynamikę rozwoju branży. Każda produkcja zwierzęca mierzy się z tym zagadnieniem. Jednak kwestie te są również ściśle uregulowane i obwarowane przepisami prawnymi, które zaprojektowano tak, by przestrzegać wszelkich norm ochrony środowiska. Idea zrównoważonego rozwoju sprawiła, że Unia Europejska intensywnie pracowała nad stworzeniem spójnych, nie godzących w interesy hodowców, ale też społeczeństwa zasad pozbywania się odpadów. Znajdziemy je przede wszystkim w dyrektywie Rady Unii Europejskiej 96/61/WE (tak zwana dyrektywa IPPC – od Integrated Pollution Prevention and Control, czyli zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń) oraz zastępującej ją dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych W polskim prawie znaczną część zaleceń reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627). Dokumentem, który w detalach wylicza standardy, jakich musi przestrzegać hodowla drobiu, jest dokument referencyjny (BREF) dotyczący najlepszych dostępnych technik (BAT) w intensywnej hodowli drobiu i trzody chlewnej (Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń. Dokument Referencyjny – Najlepsze Dostępne Techniki Intensywnej Hodowli, Drobiu i Trzody Chlewnej. Komisja Europejska. Lipiec 2003 roku). Te normy prawne nie działają jedynie na piśmie. Każda instalacja typu IPPC – a do nich zaliczają się fermy drobiowe, rzeźnie oraz przetwórnie – musi uzyskać tak zwane zintegrowane pozwolenie. Użytkowanie instalacji bez posiadania takiego pozwolenia, a więc bez dostosowania się do obowiązujących norm ochrony środowiska, jest zakazane. Skutkuje koniecznością natychmiastowego zawieszenia działalności. Pozwolenie zintegrowane określa między innymi wielkość emisji gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza z instalacji, dopuszczalny poziom hałasu, warunki wytwarzania i sposoby postępowania z odpadami na zasadach określonych w przepisach ustawy o odpadach oraz warunki, jakim powinny odpowiadać ścieki odprowadzane do kanalizacji (jeżeli z instalacji objętej pozwoleniem zintegrowanym odprowadzane są ścieki). Precyzuje też warunki poboru wód (na zasadach określonych w przepisach ustawy Prawo wodne).

W ramach ochrony środowiska przed zanieczyszczeniami z ferm drobiu wdraża się najnowsze dostępne technologie. W utylizacji odpadów stosuje się przede wszystkim różne technologie przetwarzania odpadów będących substancjami organicznymi w nawozy. Przykładem może być oferowana obecnie na polskim rynku technologia FuelCal, przetwarzająca odpady z ferm i zakładów w nawóz lub wykorzystywane w energetyce paliwo. Inną nowatorską technologią jest unieszkodliwianie odpadów biologicznych MCS (Microwave Carbonisation System), czyli w procesie zwęglania osuszanego materiału organicznego za pomocą energii mikrofalowej. Aprobowaną metodą pozbywania się zanieczyszczeń pochodzenia zwierzęcego jest także ich spalanie – tak zwana termiczna utylizacja odpadów zwierzęcych. Zgodnie z normami prawa unijnego, musi się ono odbywać w temperaturze nie niższej niż 850 stopni Celcjusza. Ostatnim, wspomnianym już popularnym rozwiązaniem są instalacje do pozyskiwania biogazu na fermach drobiowych.